“Khi ấy Ông Bà Denis Lê Phát An, là một nhà hào phú, quê ở Sài Gòn, mới làm quen với Đức Cha (Allys – Đấng sáng lập Dòng Thánh Tâm Huế), nghe Đức Cha toan làm việc ấy thì cũng sẵn lòng giúp, đến đỗi giả như Đức Cha muốn sở đất ông bà mới mua gần bên Gare Huế, thì ông bà cũng sẵn lòng cúng, ban đầu Đức Cha cũng ưng sở đất đó, vì rất tiện một điều, là gần Pellerin (trường Bình Linh của các sư huynh Lasan), học trò Dòng có vào học đó thì dễ lắm.
Song xét lại được một điều tiện ấy, mà có nhiều điều bất tiện khác: Đất hẹp hòi, gần nhà ga lớn, gần đàng quan, lại ở trong vòng đất thành thị, sau sẽ sinh biết mấy điều bó buộc. Vì vậy Đức Cha không xin sở đất ấy, một xin ông bà giúp mà làm nơi sở đất khác thôi.
…
Đến ngày 12 tháng 3, ông bà Denis Lê Phát An ra nghỉ chơi tại Huế, Cha Cẩn (vị Bề trên Tiên khởi) có đến thăm, có nói chuyện nhà Dòng nay thợ đang xây và cũng mời Ông Bà lên thăm cùng xem sở Dòng luôn thể. Cách ngày sau Ông Bà có lên, song Bà leo lên cồn đất ấy không được mà xem, Bà ngồi nghỉ tại nhà Cha sở (lúc đó cha Cẩn vừa làm cha sở Phường Đúc vừa lo đốc công xây dựng nhà dòng), Cha đem Ông lên xem. Ông hỏi sao không làm nhà lầu cho lợi đất và tiện việc, Cha nói sợ không có tiền đủ. Ông cười mà rằng: Cứ xây lầu lên có được không? Cha nói rằng: “Rầy lỡ rồi, không được nữa, vì móng cạn và vách xây mỏng lắm. Tiếc !”
Ông bà Denis ra Huế năm ấy thật là may cho việc lập Dòng này lắm. Đức Cha năng nói rằng: ấy là Chúa định. Trước hết Đức Cha xin Ông Bà giúp làm cho xong việc nhà cửa, thì Ông Bà hứa cho 10.000$.
Vì vậy Đức Cha bảo Cha Cẩn mua thêm vật hạng mà làm nhà cơm, nhà bếp cho luôn, còn nhà các Chị ở giúp thì mua một cái nhà rường kiểu Annan, rẻ hơn, lại tiện hơn, ấy là ý Đức Cha dạy.
Bởi đó nội trong tháng 3 cũng đã xây các nhà ấy, sẵn bạc tiền, sẵn vật hạng, sẵn thợ thầy, thì công việc thật mau chóng không ai ngờ. Đến mồng 1 tháng 5, các nhà ấy đã gần xong và đã khỉ sự làm cái nhà cũ của Đức Cha phía bên tả vu, có ý để làm nhà Thờ tạm, sau sẽ để làm phòng khách cho các Cha. Vốn nhà ấy ông bà Denis xin để làm giấu khí Đức Cha và đã muốn mua một cái vườn trên họ Trường An, để làm nhà ấy, cơi lên cho cao cho mát. Cha hỏi thăm mua vườn ông trùm Giảng, giá cả gần yên, nhà Đức Cha cũng đã chở lên, chất gần một bên vườn đó, để chờ khi mua vườn yên rồi thì làm. Xong bởi ông Trùm lại muốn tăng giá, thì Ông Bà không muốn mua nữa, nên cái nhà đó cũng không làm nữa, Đức Cha muốn làm chi thì làm. Vì đó mà Đức Cha giao cho Cha làm tại nhà Dòng. Bởi vậy, mấy năm đầu Ông Bà khi vào nhà ấy, thì hay nói chơi rằng: cái nhà này là nhà của chúng tôi.
Ngày 2 tháng 5, là ngày Thứ Bảy, Ông Bà đến xưng tội, có đến coi nhà cửa, rồi ngồi nơi nhà mới nói chuyện một hồi. Bấy giờ Cha mới nói với Ông Bà rằng: “Các nhà rày gần rồi hết, cha con chúng tôi nhờ Ông Bà, thì sẽ được nhà tốt mà ở, nhưng Chúa chưa có nhà mà ở với chúng tôi, sẽ phải ở tạm nơi cái nhà thấp thấp đó thì tội nghiệp lắm. Ông Bà đã cho các nhà khác, rày còn một cái trọng hơn hết, cần hơn hết, xin Ông Bà cũng cho luôn, mới công thành danh toại”. Bà liền cười và hỏi Cha muốn cất một nhà Thờ chừng bao nhiêu. Cha nói: “Xin Ông bà chừng 3.000 $”, tức thì bà nói: “chừng đó thì được”.
Vì vậy mua thêm vật hạng để làm nhà Thờ, và ngày 13 tháng 5 thì khỉ sự đào móng. Nhà Thờ việc mộc thì thợ Dỏng lãnh soát 130$, việc nề thì thợ Trâm lãnh 230$. Thợ nề không lỗ mà chẳng lời bao nhiêu. Còn thợ mộc thì lỗ nhiều, nên Cha đã cho thêm 30$. Trần thì thuê đóng 32$.
Vậy làm nhà Thờ thì đã có riêng 3.000$ rồi, còn 10.000$ kia để làm các nhà khác, cho nên ông bà Denis cho mà làm các nhà cả là 13.000$. Đức Cha cho làm thêm một nhà bên hữu vu nữa đối với tả vu, khỉ sự làm là ngày 23 tháng 5, có ý để sau làm nhà in, cho nên làm cửa số rộng sáng như vậy. Song vì chật hẹp nên đến sau đã làm nhà khác, để nhà này cho học trò trú học ở.
…
Đức Cha định ngày mồng 9 tháng 10 làm lễ khai Dòng, vì chính ngày ấy là Lễ ông thánh Denis, là Bổn mạng Trường. Đức Cha chọn Ông Thánh này làm Bổn mạng Trường cùng đặt tên trường là Ecole Saint Denis, có ý biết ơn ông Denis Lê Phát An, là kẻ đã cúng hơn 13.000$,00 mà xây lập sở nầy:
Còn tên Dòng thì Đức Cha đã quyết định xưa rày sẽ đặt tên là “Em út Rất Thánh Trái Tim Đức Chúa Giêsu” – Institut des pettis Frères du Sacré-Coeur.
…
Với Nhà Nước, nhà Dòng khai là Ecole Saint Denis, có ý nhớ kẻ ân nhân đặc biệt của Dòng là ông bà Denis Lê Phát An.”
…
Ghi chú: Trên đây là nguyên văn tự được trích trong Lưu bút của Cha Đôminicô Hồ Ngọc Cẩn, Bề trên Tiên khởi Dòng Thánh Tâm Huế. Những chữ trong ngoặc đơn là do người biên tập giải thích thêm.
Song xét lại được một điều tiện ấy, mà có nhiều điều bất tiện khác: Đất hẹp hòi, gần nhà ga lớn, gần đàng quan, lại ở trong vòng đất thành thị, sau sẽ sinh biết mấy điều bó buộc. Vì vậy Đức Cha không xin sở đất ấy, một xin ông bà giúp mà làm nơi sở đất khác thôi.
…
Đến ngày 12 tháng 3, ông bà Denis Lê Phát An ra nghỉ chơi tại Huế, Cha Cẩn (vị Bề trên Tiên khởi) có đến thăm, có nói chuyện nhà Dòng nay thợ đang xây và cũng mời Ông Bà lên thăm cùng xem sở Dòng luôn thể. Cách ngày sau Ông Bà có lên, song Bà leo lên cồn đất ấy không được mà xem, Bà ngồi nghỉ tại nhà Cha sở (lúc đó cha Cẩn vừa làm cha sở Phường Đúc vừa lo đốc công xây dựng nhà dòng), Cha đem Ông lên xem. Ông hỏi sao không làm nhà lầu cho lợi đất và tiện việc, Cha nói sợ không có tiền đủ. Ông cười mà rằng: Cứ xây lầu lên có được không? Cha nói rằng: “Rầy lỡ rồi, không được nữa, vì móng cạn và vách xây mỏng lắm. Tiếc !”
Ông bà Denis ra Huế năm ấy thật là may cho việc lập Dòng này lắm. Đức Cha năng nói rằng: ấy là Chúa định. Trước hết Đức Cha xin Ông Bà giúp làm cho xong việc nhà cửa, thì Ông Bà hứa cho 10.000$.
Vì vậy Đức Cha bảo Cha Cẩn mua thêm vật hạng mà làm nhà cơm, nhà bếp cho luôn, còn nhà các Chị ở giúp thì mua một cái nhà rường kiểu Annan, rẻ hơn, lại tiện hơn, ấy là ý Đức Cha dạy.
Bởi đó nội trong tháng 3 cũng đã xây các nhà ấy, sẵn bạc tiền, sẵn vật hạng, sẵn thợ thầy, thì công việc thật mau chóng không ai ngờ. Đến mồng 1 tháng 5, các nhà ấy đã gần xong và đã khỉ sự làm cái nhà cũ của Đức Cha phía bên tả vu, có ý để làm nhà Thờ tạm, sau sẽ để làm phòng khách cho các Cha. Vốn nhà ấy ông bà Denis xin để làm giấu khí Đức Cha và đã muốn mua một cái vườn trên họ Trường An, để làm nhà ấy, cơi lên cho cao cho mát. Cha hỏi thăm mua vườn ông trùm Giảng, giá cả gần yên, nhà Đức Cha cũng đã chở lên, chất gần một bên vườn đó, để chờ khi mua vườn yên rồi thì làm. Xong bởi ông Trùm lại muốn tăng giá, thì Ông Bà không muốn mua nữa, nên cái nhà đó cũng không làm nữa, Đức Cha muốn làm chi thì làm. Vì đó mà Đức Cha giao cho Cha làm tại nhà Dòng. Bởi vậy, mấy năm đầu Ông Bà khi vào nhà ấy, thì hay nói chơi rằng: cái nhà này là nhà của chúng tôi.
Ngày 2 tháng 5, là ngày Thứ Bảy, Ông Bà đến xưng tội, có đến coi nhà cửa, rồi ngồi nơi nhà mới nói chuyện một hồi. Bấy giờ Cha mới nói với Ông Bà rằng: “Các nhà rày gần rồi hết, cha con chúng tôi nhờ Ông Bà, thì sẽ được nhà tốt mà ở, nhưng Chúa chưa có nhà mà ở với chúng tôi, sẽ phải ở tạm nơi cái nhà thấp thấp đó thì tội nghiệp lắm. Ông Bà đã cho các nhà khác, rày còn một cái trọng hơn hết, cần hơn hết, xin Ông Bà cũng cho luôn, mới công thành danh toại”. Bà liền cười và hỏi Cha muốn cất một nhà Thờ chừng bao nhiêu. Cha nói: “Xin Ông bà chừng 3.000 $”, tức thì bà nói: “chừng đó thì được”.
Vì vậy mua thêm vật hạng để làm nhà Thờ, và ngày 13 tháng 5 thì khỉ sự đào móng. Nhà Thờ việc mộc thì thợ Dỏng lãnh soát 130$, việc nề thì thợ Trâm lãnh 230$. Thợ nề không lỗ mà chẳng lời bao nhiêu. Còn thợ mộc thì lỗ nhiều, nên Cha đã cho thêm 30$. Trần thì thuê đóng 32$.
Vậy làm nhà Thờ thì đã có riêng 3.000$ rồi, còn 10.000$ kia để làm các nhà khác, cho nên ông bà Denis cho mà làm các nhà cả là 13.000$. Đức Cha cho làm thêm một nhà bên hữu vu nữa đối với tả vu, khỉ sự làm là ngày 23 tháng 5, có ý để sau làm nhà in, cho nên làm cửa số rộng sáng như vậy. Song vì chật hẹp nên đến sau đã làm nhà khác, để nhà này cho học trò trú học ở.
…
Đức Cha định ngày mồng 9 tháng 10 làm lễ khai Dòng, vì chính ngày ấy là Lễ ông thánh Denis, là Bổn mạng Trường. Đức Cha chọn Ông Thánh này làm Bổn mạng Trường cùng đặt tên trường là Ecole Saint Denis, có ý biết ơn ông Denis Lê Phát An, là kẻ đã cúng hơn 13.000$,00 mà xây lập sở nầy:
Còn tên Dòng thì Đức Cha đã quyết định xưa rày sẽ đặt tên là “Em út Rất Thánh Trái Tim Đức Chúa Giêsu” – Institut des pettis Frères du Sacré-Coeur.
…
Với Nhà Nước, nhà Dòng khai là Ecole Saint Denis, có ý nhớ kẻ ân nhân đặc biệt của Dòng là ông bà Denis Lê Phát An.”
…
Ghi chú: Trên đây là nguyên văn tự được trích trong Lưu bút của Cha Đôminicô Hồ Ngọc Cẩn, Bề trên Tiên khởi Dòng Thánh Tâm Huế. Những chữ trong ngoặc đơn là do người biên tập giải thích thêm.
Tác giả bài viết: Đam Nguyên biên tập
