Nguyện ngắm (suy niệm) trong đời sống thánh hiến

Bài viết: Mart. Nguyễn Nhật, CSC

1. DẪN NHẬP

Người tu sĩ trong thời đại ngày nay đang đối diện với quá nhiều vấn đề, trào lưu và triết thuyết. Những điều đó len lỏi vào trong đời sống thánh hiến có khi vô hình có khi thực tế đã tạo nên thách đố cho người tu sĩ. Tuy nhiên, người sống đời thánh hiến không chỉ gặp những thách đố bên ngoài nhưng còn gặp những thách đố bên trong khiến họ mỏi mệt, chán chường và có nguy cơ rời bỏ đời tu. Vì thế, việc gặp gỡ Thiên Chúa qua việc cầu nguyện để sống lại tình con thảo với Ngài và để nhớ lại lý tưởng của mình là Sequela Christi là điều khẩn thiết vô cùng. Một trong những phương pháp mà các Dòng tu, tu viện hay áp dụng là nguyện ngắm. Thực ra phương pháp này đã có từ rất lâu trong lịch sử của đời tu và đã được thực hành từ xưa cho đến bây giờ và nó đã sinh nhiều ơn ích. Bài viết này, xin nêu lên lịch sử, đạo lý của Giáo hội về nguyện ngắm, cũng như sự cần thiết của phương pháp cầu nguyện này trong đời sống thánh hiến. Như một sự gợi hứng cho những ai đang sống đời thánh hiến được thêm lòng sốt sắng và sự kiên trì trong con đường ơn gọi của mình.

1. NỘI DUNG
2. Lịch sử và đạo lý của Giáo Hội về nguyện ngắm

1.1 Nguyện ngắm là gì?

Nguyện ngắm, suy niệm hay nguyện gẫm[1] trong Tiếng Việt để dịch từ Meditatio trong tiếng La tinh. Đây là một hình thức cầu nguyện, trong hình thức này việc nghiền ngẫm Lời Chúa được ưu tiên vì từ đó giúp người cầu nguyện nhận ra sứ điệp gì Chúa muốn gửi đến cho họ. Cũng thế những mầu nhiệm trong đạo cũng có thể là đề tài được nguyện ngắm[2]. Nhờ nguyện ngắm nguyện nhân hiểu được các chân lý trong đạo, thêm lòng sốt mến, cũng cố đức tin và tránh xa tội lỗi[3]. Thực ra từ Meditatio còn được hiểu là như hành vi của lý trí để hiểu ý nghĩa của một từ. Thời các giáo phụ nó còn được hiểu là việc luyện tập huy động toàn thân con người[4]. Cho nên, chúng ta có thể nói được rằng nguyện ngắm là cách thức cầu nguyện phản tỉnh của tâm trí nhằm thức tỉnh lòng mến Chúa và tha nhân[5].

1.2 Khái quát về nguyện ngắm trong Kinh Thánh và lịch sử Giáo Hội

1.2.1 Nguyện ngắm trong Kinh Thánh

Đối với dân Thiên Chúa việc cầu nguyện và suy niệm Lời của Ngài là hành vi đạo đức và thánh thiện, đó còn là hành vi thể hiện tình con thảo đối với Thiên Chúa. Vì thế, truyền thống về nguyện ngắm đã được thực hành trong Kinh Thánh.

Trong Cựu Ước việc nguyện ngắm hay là suy gẫm là tâm tình của người tin sống trước nhan Thiên Chúa. Hạn từ nguyện ngẫm hay nghiền ngẫm ở đây có gốc trong tiếng Hipri là הָגָה hagah. Từ này có thể được diễn tả qua các từ ngữ như “nhẩm đi nhẩm lại, suy gẫm, gẫm suy, thầm thĩ”. Thật vậy, đối với dân Thiên Chúa trong Cựu Ước thì Torah là trung tâm và là nền tảng của Giao ước với Thiên Chúa. Thế nên, với người Do thái, hagah là nhẩm đi nhắc lại lời của Thiên Chúa, Đấng làm cho Lời của Ngài trở nên sống động cho những ai nghiền ngẫm lời ấy (x. Tv 1,2; Tv 19,15; Tv 77,6; Gs 1,8). Nguyện ngắm hay suy niệm trong Cựu Ước còn nói lên tâm tình tri ân và thán phục trước những kỳ công mà Thiên Chúa đã làm cho dân Israel (x. Tv 143,5-6)[6]. 

Còn trong Tân Ước, thì việc suy gẫm không chỉ dừng lại ở việc nghiền ngẫm những giáo huấn của Torah, nhưng còn là cầu nguyện với Thiên Chúa trong cô tịch và thinh lặng (x. Mt 6,6). Trong việc này, Đức Maria là tấm gương tuyệt hảo cho chúng ta với việc cầu nguyện và suy niệm về Chúa. Mẹ suy niệm những biến cố, những hồng ân xảy đến với Mẹ suốt cả cuộc đời vì thế Mẹ còn được gọi là Người trinh nữ suy tư “Còn bà Ma-ri-a thì hằng ghi nhớ mọi kỷ niệm ấy, và suy đi nghĩ lại trong lòng.” (Lc 1,19). Các tác giả của Tân Ước kêu gọi các tín hữu tập trung suy ngẫm về Chúa Giêsu Kitô và tin vào Ngài. Vì khi hướng về Chúa Giêsu thì họ được tràn trề hy vọng và có thể noi gương Ngài. Cũng thế nguyện nhân sẽ biết được kế hoạch của Ngài dành cho họ và để họ biết rằng hành động của mình có hợp với ý Thiên Chúa hay không ( x. Pl 4,4-9; Cl 3,1-3; Cl 3,16; Rm 8,5-7; Hr 3,1; Hr 12,2). Do đó, suy nghĩ về Chúa, lời của Ngài và đường lối của Ngài thông qua sự suy niệm là một phương pháp tâm linh quan trọng đối với những người theo Chúa Giêsu.

1.2.2 Nguyện ngắm trong lịch sử Giáo hội

Nguyện ngắm đã được thực hành ngay từ thời đầu của Giáo hội, cụ thể là trong các cộng đoàn đan tu. Thực vậy, các đan sĩ thường tập trung lại với nhau để cùng lắng nghe Lời Chúa và nhắc đi nhắc lại với nhau. Từ đó dần dà hình thành nên nếp sống của họ. Chính vì thế câu châm ngôn nổi tiếng của linh đạo đan tu “Ora et Labora” chính là thể hiện tinh thần cầu nguyện của các đan sĩ mọi lúc mọi nơi. Sau này trong tu luật của thánh Biển Đức có nhắc đến việc cầu nguyện chung như là hành động thiết yếu của đời sống đan tu và việc nguyện ngắm được diễn ra trong suốt thời gian hát kinh thần vụ và trong giờ Lectio Divina[7]. Sang đến thời trung cổ vì ảnh hưởng của thần học Kinh viện nên việc nguyện ngắm mang tính chất có trật tự và phương pháp của triết học và thần học Kinh viện. Còn đối với truyền thống dòng Đa Minh và Phan Sinh thì việc nguyện ngắm phải hướng đến việc truyền giáo. Sang thời cận đại thì có phương pháp linh thao của thánh Inhaxiô đấng sáng lập Dòng Tên và phương pháp của các cha Xuân Bích được phổ biến[8].

1.3. Đạo lý của Giáo Hội về nguyện ngắm

Trong sách Giáo lý Hội thánh Công giáo, việc suy niệm hay nguyện ngắm được bàn ở các số 2705 – 2708. Thật vậy, theo sách Giáo lý Hội thánh Công giáo thì việc suy niệm là việc suy tư trong cầu nguyện, việc này trên hết bắt đầu bằng Lời Chúa trong Kinh Thánh. Việc suy niệm sử dụng trí tuệ, tưởng tượng, tình cảm, ước muốn, để đào sâu đức tin, hoán cải tâm hồn và cũng cố ý chí muốn bước theo Đức Ki-tô. Dù có những phương pháp suy niệm khác nhau nhưng đều phải ở dưới sự hướng dẫn của Chúa Thánh Thần và bước đi trên đường duy nhất của cầu nguyện là Chúa Giêsu Kitô[9]. Cũng thế, Bộ Giáo lý Đức tin khi nhận được nhiều câu hỏi liên quan việc áp dụng các tư tưởng của các tôn giáo khác vào cầu nguyện Kitô giáo đã gửi đến các giám mục trong thế giới Công giáo một bức thư để nói rõ lập trường của Giáo hội về vấn đề đó. Thật vậy, trong bức thư đó thì việc suy niệm hay nguyện ngắm có nguồn gốc từ mặc khải. Và việc mặc khải này diễn ra qua ngôn từ và hành động tức là có hỗ tương lẫn nhau. Nhưng việc này phải quy về Chúa Kitô qua sự hướng dẫn của Chúa Thánh Thần[10].

2. Nguyện ngắm trong đời sống thánh hiến

2.1. Trong một truyền thống cổ kính

Như đã nói ở trên, việc nguyện ngắm đã có lịch sử ngay từ thời kỳ đầu của Giáo Hội. Thật vậy, phương pháp cầu nguyện này đã được thực hành trong các Đan viện, Dòng tu trong suốt dòng lịch sử của Giáo hội. Nhìn chung thì không có dòng tu hoặc đan viện nào mà không thực hành phương pháp tuyệt vời này để cầu nguyện trong tu viện của mình. Quả thế, có nhiều cách thức của các bậc thầy linh đạo đã đưa ra để chúng ta thực hành việc nguyện ngắm, chẳng hạn như Lectio Divina, Linh thao, hay phương pháp của các cha Xuân Bích, hay của Dòng Cát Minh. Thánh Bônaventura đã dạy rằng: “ Nguyện ngắm là tấm gương cho ta soi để biết những tỳ ố của linh hồn”. Còn thánh Têrêsa Avila thì khuyên: “ Thường chúng ta không thay mình bất hảo, song nếu nguyện ngắm ta sẽ nhận ra kỳ thực mình vô cùng bất hảo. Thiên Chúa có thói quen mở mắt linh hồn cho ta trong các giờ ta nguyện ngắm.”[11].  Cho nên, nguyện ngắm đã được các thánh quý chuộng vì nó giúp ích nhiều cho linh hồn những người tận hiến cho Thiên Chúa. Vì qua việc nguyện ngắm linh hồn được chiếu sáng để thêm lòng yêu mến Thiên Chúa và được thêm hiểu biết các chân lý đức tin. Chính vì thế thánh Anphong Ligôriô đã dạy rằng: “Kẻ bỏ bê việc nguyện ngắm sẽ lần hồi thôi yêu mến Chúa Giêsu Kitô.”[12]. Như thế, nguyện ngắm đã có một bề dày và tầm quan trọng trong lịch sử đời tu. Sau công đồng Vatican II, trong tông huấn Vita Consecrata thánh Giáo hoàng Gioan Phaolô II đã khẳng định lại truyền thống suy niệm Tin Mừng trong các Dòng tu khi viết rằng:

Lời Thiên Chúa là nguồn mạch đầu tiên của mọi linh đạo Kitô giáo. Lời Chúa nuôi dưỡng tương quan thân tình với Thiên Chúa hằng sống, với ý định cứu chuộc và thánh hoá của Người. Vì thế mà ngay từ buổi khai nguyên của các hội đoàn tận hiến, và đặc biệt trong các đan viện, việc suy gẫm Sách Thánh – lectio divina – đã được quý trọng. Nhờ đọc Sách Thánh mà Lời Thiên Chúa thấm vào cuộc sống, chiếu dọi ánh sáng của sự khôn ngoan, hồng ân của Thánh Thần. Đành rằng trọn Kinh Thánh đều “có ích cho việc giảng dạy” (2 Tm 3,16). là nguồn mạch thanh khiết và không bao giờ cạn cho đời sống tâm linh” nhưng các bản văn Tân Ước đáng được tôn trọng đặc biệt, nhất là các sách Tin Mừng, “trái tim của toàn bộ Sách Thánh”. Những người tận hiến nên chăm chú suy niệm chính bản văn Tin Mừng và các bản văn Tân Ước khác, vì chúng diễn đạt lời nói và gương sáng của Chúa Kitô và Đức Trinh Nữ Maria, đồng thời cũng cho thấy hình thức sống đời tông đồ. Các đấng lập dòng luôn luôn quy chiếu vào đó để đáp trả tiếng gọi và để biện phân đoàn sủng cũng như sứ mạng của tu hội.[13]

2.2. Nguyện ngắm giúp tăng triển đời sống thánh hiến

Việc nguyện ngắm là việc quan trọng trong đời sống thánh hiến vì nhờ nguyện ngắm ta nhận ra thế gian là nơi tạm gửi của đời này, là phù vân, chẳng làm cho ta thỏa lòng thỏa dạ, chỉ có Thiên Chúa là gia nghiệp duy nhất và là hạnh phúc đích thực của ta mà thôi[14]. Hơn nữa vì có mục đích là Sequela Christi nên người tu sĩ lại phải càng chú trọng đến việc nguyện ngắm hơn nữa. Bởi vì sự thánh hiến của các tu sĩ dựa trên việc tuyên giữ các Lời khuyên Phúc Âm. Như thế, sự thánh hiến nói lên tình trạng họ được dâng hiến hoàn toàn cho Thiên Chúa. Vì thế, đời sống cầu nguyện nhất là nguyện ngắm càng phải được thực hành cách nghiêm túc trong đời sống này. Vì nguyện ngắm giúp tu sĩ thực hành các nhân đức, giúp suy xét và hành động trong ánh sáng và sức mạnh của Chúa. Nguyện ngắm còn giúp tu sĩ sống đời thánh hiến cách sung mãn hơn, được thêm sức mạnh mà chu toàn các bổn phận trong bậc mình[15]. Hơn nữa, theo thánh Anphong nếu ai năng nguyện ngắm thì luôn nghĩ về Thiên Chúa và ca ngợi tình thương của Ngài. Và cũng theo thánh Anphong các thánh đã thực hành phương pháp tuyệt vời này các kiên trì, vì dù cho các ngài có bận giảng dạy, giải tội, làm việc bác ái nhưng tiên quyết không bao giờ các ngài bỏ nguyện ngắm[16]. Như thế, việc nguyện ngắm là phương pháp giúp cho người tu sĩ trong hành trình tu trì rất hữu hiệu. Vì Thiên Chúa yêu thích những người tận hiến thích nguyện ngắm, vì trong giờ ấy linh hồn họ thưa chuyện thân mật với Ngài[17].

2.3. Hệ luận thực hành

Trong các Dòng tu hiện nay, việc nguyện ngắm là việc thực hành không thể thiếu. Bởi vì như đã nói ở trên việc thực hành này đã có lịch sử trong Kinh Thánh và truyền thống của Giáo Hội. Thêm vào đó, đây cũng là việc thực hành tốt đẹp mà các Dòng tu đã làm qua bao thế hệ. Hơn nữa, qua việc này mà bao ơn ích hồn xác đã được Thiên Chúa tuôn đổ xuống bao thế hệ tu sĩ. Chính vì thế, nguyện ngắm là di sản cần phải được gìn giữ và thực hành trong các Dòng tu cũng như cộng đoàn đời sống thánh hiến. Có thể nói được rằng, dù là đều thực hành nguyện gẫm nhưng mỗi truyền thống lại thực hành khác nhau. Đơn cử ra như phương pháp nguyện gẫm của thánh Inhaxiô vốn chia ra hai cách thức là nguyện ngắm đơn giản và nguyện ngắm tâm tình. Trong nguyện ngắm đơn giản thì có ba chặng tương ứng với ba quan năng là: trí nhớ, trí hiểu và lòng muốn, cách thức này đòi hỏi hoạt động suy lý[18]. Còn nguyện ngắm tâm tình chính là chiêm niệm. Đối với phương pháp của các cha Xuân Bích thì đó là sự kết hợp linh hồn với Đức Giêsu với các tâm tình: thờ phượng, cảm thông và cộng tác[19]. Hiện nay, hầu hết các Dòng tu đều nguyện gẫm dựa trên đoạn Tin Mừng được đọc trong phụng vụ thánh lễ hôm đó. Một số Dòng có thể áp dụng các phương pháp của các nhà linh đạo ngày xưa. Nhưng cũng có một số Dòng hiện này cũng chia buổi nguyện gẫm ra làm ba chặng: đầu tiên là xin ơn Chúa Thánh Thần, tiếp đó là công bố Lời Chúa và nguyện gẫm, cuối cùng là xét gẫm và xin ơn. Cũng thế, Đức cha Đa Minh Hồ Ngọc Cẩn trong cuốn “Tu sĩ thần lương” thì cho rằng trước khi nguyện gẫm cần dọn mình xa và dọn mình gần. Mà trong việc dọn mình gần thì phải có các tâm tình như: Nhớ Chúa trước mặt ta, thờ lạy Chúa, giục lòng ăn năn tội, dâng mình cho Chúa và xin ơn nguyện gẫm. Sau hết phải đọc kinh cám ơn để kết thúc nguyện gẫm[20]. Thiết nghĩ rằng, dù phương pháp nguyện gẫm nào cũng được nhưng đừng quá cứng nhắc hoặc trở thành máy móc khiến các tu sĩ cảm thấy gò bó dẫn đến tình trạng chán nản trong giờ đó. Cho nên, cần có một đường hướng trung dung và thích hợp với hoàn cảnh, môi trường của từng hội Dòng. Và nên nhớ rằng phương pháp chỉ là phương tiện dẫn ta đến gần Chúa hơn mà thôi[21].

III. KẾT LUẬN

Thánh Anphong Ligôriô đã dạy rằng: “Trong giờ nguyện gẫm, các tư tưởng thánh thiện thành hình, các tình cảm đạo đức bùng lên, các khát khao đạo đức phát lộ”[22]. Thật vậy, nguyện gẫm là phương pháp cầu nguyện giúp người tu sĩ trở nên thánh thiện. Và trong một thế giới ồn ào, chạy theo sự nhanh chóng và đề cao cá nhân như hiện nay thì phương pháp này cần thiết hơn bao giờ hết. Thật vậy, những người đang sống trong đời sống thánh hiến ngày nay đang đối diện với quá nhiều thách đố. Mà nếu như người tu sĩ vì nhiều nguyên nhân khác nhau không có thời gian cầu nguyện hoặc không biết cầu nguyện thì không chóng thì chầy, người đó sẽ rời bỏ đời thánh hiến. Cho nên, chúng ta hãy kiên trì cầu nguyện và nhất là kiên trì nguyện ngắm để đời sống tâm linh của chúng ta được tăng triển. Và qua cầu nguyện chúng ta nhận biết được thánh ý Thiên Chúa. 

[1] Trong bài viết này các từ nguyện ngắm, suy niệm hay nguyện gẫm được dùng như những từ đồng nghĩa.

[2] X. “Nguyện ngắm” Từ điển Công giáo, Bs. Uỷ ban Giáo lý Đức Tin thuộc Hội đồng Giám mục Việt Nam (Hà Nội: Tôn giáo, 2016), tr. 629.

[3] Lm. Giuse Maria Phạm Châu Diên, Tu Đức Học (Sài Gòn: Ra Khơi, 1965), tr. 220.

[4] Lm Giuse Phan Tấn Thành OP, Đời sống tâm linh VII – Cầu nguyện Ki-tô giáo lịch sử và thần học (Tp. HCM: Phương Đông, 2015), tr. 334.

[5] Lm. Vinh Sơn Hoàng Phi Hải, SDB, Thần học thiêng liêng (Lưu hành nội bộ: Học viện Rinaldi, 2024), tr. 195.

[6] X. Sđd., tr. 195-196.

[7] X. Sđd., tr. 198.

[8] X. Lm. Giuse Maria Phạm Châu Diên, sđd., tr. 225-230.

[9] X. GLHTCG, số 2705 – 2708.

[10] Bộ Giáo lý Đức tin, Thư gửi các giám mục Giáo hội Công giáo về một số khía cạnh của việc chiêm niệm Kitô giáo (1989), số 6.

[11] Thánh Anphong Ligorio, Yêu mến Chúa Giêsu, Bd. Thiên Phước (Đồng Nai: Đồng Nai, 2017), tr. 124.

[12] Sđd, tr. 125.

[13] Đức Gioan Phaolô II, Vita Consecrata, số 94.

[14] X. Lm. Giuse Maria Phạm Châu Diên, sđd., tr. 222.

[15] X, Sđd..

[16] X. Thánh Anphong Ligôriô, sđd., tr. 127- 128

[17] Joseph Schrijvers CssR. Đời tận hiến, Bd. Hồng Chung (Sài Gòn: lưu hành nội bộ, 1959), tr. 102-104.

[18] X. Lm. Giuse Maria Phạm Châu Diên, sđd., tr. 225 – 227.

[19] X. Sđd., tr. 227 – 229.

[20] Gm. Đa Minh Hồ Ngọc Cẩn, Tu sĩ thần lương (Huế: Trường An, 1930), tr, 9-11.

[21] X. Lm Giuse Nguyễn Duy Linh O.P. Thần học tâm linh (TTHVĐM: Lưu hành nội bộ, 2024), tr. 130.

[22] Thánh Anphong Ligôriô, sđd., tr. 126.