Đức cha Eugène Marie Joseph Allys Lý – Đấng sáng lập Dòng Thánh Tâm Huế

Cố hương Pháp quốc chào đời
Tuổi thơ dâng hiến rạng ngời miền quê

Đức Cha Eugène Marie Joseph Allys Lý, một giám mục thuộc hội Thừa Sai Paris, đã có công lớn đối với Giáo phận Huế. Ngài là một nhà truyền giáo nhiệt thành.

Ngài sinh ngày 12-2-1852 tại giáo xứ Paimpont thuộc giáo phận Rennes nước Pháp, trong một gia đình có 8 người con, trong số đó có hai linh mục và một nữ tu.

Sau thời gian tu học tại Tiểu chủng viện và Đại chủng viện giáo phận Rénnes, ngày 27/7/1872, ngài chuyển sang chủng viện Thừa Sai Hải Ngoại Paris.

Ngày 10/10/1875, Ngài thụ phong linh mục tại nhà nguyện Hội Thừa Sai Paris. Chỉ sau 2 tháng, ngày 16/12/1875 Ngài lên đường truyền giáo tại Việt Nam, khi ấy Ngài mới 23 tuổi. Cũng từ đó, Ngài không một lần trở về cố hương Pháp quốc.

Ra đi không hẹn ngày về
Hết mình với Huế không hề tiếc thân

Vừa đến Huế, cha Allys được Đức cha Sohier Bình đặt làm Tuyên uý Viện Dục Anh ở Kim Long, đồng thời làm phó xứ Kim Long giúp cha Dangelzer Đăng từ năm 1876. Cha Allys chăm chỉ học tiếng Việt và lấy tên Việt Nam là Lý.

Từ năm 1877-1880 cha Allys Lý được Đức cha Pontviane đặt làm Bề trên Đại chủng viện ở Thợ Đúc, đồng thời được giao nhiệm vụ đốc công xây dựng Đại chủng viện mới tại Kim Long.

Năm 1880 cha Allys Lý được Đức cha Caspar Lộc bổ nhiệm làm cha phó xứ Dương Sơn, đến tháng 11-1981 ngài lên làm cha chánh của giáo xứ kỳ cựu này. Vị thừa sai trẻ nhanh chóng hấp thụ được phong tục tập quán bản xứ. Năm 1883, quan quân Văn Thân tổ chức giết hại đạo ở một số giáo xứ xa kinh đô, Dương Sơn bị đe dọa, mặc dù được gọi về Tòa giám mục nhưng cha Allys Lý xin ở lại để chấn an tinh thần các con chiên.

Năm 1985 quân đội Pháp đánh chiếm Huế. Vua Hàm Nghi và quan quân Văn Thân trốn ra Quảng Trị, họ ra lệnh chống Pháp và người Công Giáo. Cha Allys Lý được đặt làm Tuyên uý quân đội Pháp tại Huế, ngài đi cùng quân dân Pháp ra Quảng Trị để thị sát tình hình, chứng kiến những cảnh tàn sát và bắt bớ ở nhiều nơi tại Quảng Trị, Quảng Bình, sau đó ngài trở về Huế phúc trình Đức cha.

Từ cuối năm 1885-1908 cha Allys Lý được bổ nhiệm làm chánh xứ Phủ Cam với khoảng 500 tín hữu, kiêm hạt trưởng hạt Bên Thuỷ với phạm vi từ Phủ Cam chạy dài đến Lăng Cô. Ngài hàn gắn những đau thương và đổ nát sau thời bách hại đạo của quân Văn Thân. Ngài nỗ lực xây dựng đời sống đức tin; phát triển về mọi mặt trong giáo xứ, giáo hạt; thu hút nhiều tín hữu theo đạo; gây ảnh hưởng lớn đối với chính quyền Pháp và hoàng tộc triều đình Huế. Sau 23 năm, số tín hữu trong hạt lên đến 11.000, riêng Phủ Cam tăng lên 2.400 tín hữu, chưa kể công trình nhà thờ Phủ Cam do chính cha Allys Lý quy hoạch, vẽ thiết kế, điều hành việc xây dựng và khánh thành năm 1902.

Ngày 30/1/1908 Đức Thánh Cha Piô thứ X ký sắc lệnh bổ nhiệm cha Allys Lý làm Giám mục hiệu toà Pharcuse lãnh đạo giáo phận Huế, kế vị Đức cha Caspar Lộc đến tuổi nghỉ hưu. Ngày 24/5/1908 tại nhà thờ Phủ Cam, Đức giám mục Mossard của Sài Gòn đã phong chức cho vị giám mục Tông tòa thứ 5 của Huế kể từ khi giáo phận Kinh Đô này được biệt lập năm 1850, các giám mục tiền nhiệm là Pellerin, Sohier, Pontvianne, và Caspar.

Sau khi làm giám mục, Đức cha Allys Lý di chuyển Toà giám mục từ Kim Long về Phủ Cam và nâng giáo xứ Phủ Cam thành giáo xứ chính tòa. Ngài tiếp tục quan tâm đến lương dân, người tân tòng, những trẻ em mồ côi và bệnh tật, thành lập các giáo xứ và xây dựng nhà nguyện, đào tạo các thầy giảng và hàng giáo sĩ bản quốc, đặc biệt ngài thao thức đến việc đào tạo và giáo dục thế hệ trẻ được thăng tiến cả về đức tin và văn hóa.

Năm 1921, quan toàn quyền tại Đông Dương đã tặng thưởng Đức cha Allys Lý huy chương “Chevalier de la Légion d’honneur” (Bắc Đẩu Bội Tinh) của chính phủ Pháp. Vua Khải Định cũng tưởng thưởng ngài “Bội Tinh Kim Khánh” ngoại hạng đặc biệt của triều đình Việt Nam dành cho nhân vật cao cấp.

Đức cha Allys Lý đề xuất lập Tòa Khâm Sứ Đông Dương tại Huế năm 1925, gửi hai linh mục người Việt Nam đầu tiên đi du học tại đại học Truyền Giáo tại Rôma, cho xuất bản Nguyệt San “Sacerdos Indosinensis” từ năm 1927 – cơ quan ngôn luận của hàng giáo sĩ Việt Nam để liên lạc và phổ biến các tài liệu Công Giáo.

Năm 1925, năm Kim Khánh Linh Mục của Đức cha Allys Lý, ngài được phong tước hiệu “Đại Quan” của triều đình Việt Nam, và Tòa Thánh cũng phong tặng ngài tước vị “Assistant au Trône” (Phụ tá ngai Tòa Thánh).

Theo tài liệu hành hương của giáo phận Huế, Đức cha Allys có công kêu gọi giáo dân trong và ngoài giáo phận đóng góp xây dựng hoàn tất Đền thờ Đức Mẹ Lavang và tháp chuông, cũng chính ngài quyết định 3 năm một kỳ đại hội kéo dài 3 ngày và nâng Đại hội hành hương Đức Mẹ Lavang từ cấp giáo phận lên cấp toàn quốc.

Vườn hoa ơn gọi ươm trồng
Dòng tu phong phú Cha mong giúp đời.

Đức cha Allys Lý bảo trợ việc thành lập nữ đan viện Carmel ở Kim Long – Huế (1909) và nam đan viện Xitô ở Phước Sơn-Quảng Trị (1918) để yểm trợ cho công cuộc truyền giáo bằng đời sống cầu nguyện và hy sinh. Ngài cũng mời các cha dòng Chúa Cứu Thế Canada đến cộng tác mục vụ tại Huế năm 1925.

Ngài công nhận Hội dòng chị em Mến Thánh Giá Cải Cách Kim Đôi năm 1924 do linh mục nghĩa tử của ngài là cha Giuse Trần Văn Trang sáng lập, sau này Hội dòng đổi tên là “Con Đức Mẹ Đi Viếng”.

Đức cha Allys Lý còn là Đấng Sáng Lập của một dòng nam và một dòng nữ bản xứ chuyên lo về giáo dục thanh thiếu niên, đó là dòng Con Đức Mẹ Vô Nhiễm (1920) và dòng Sư Huynh Giáo Giảng Viên Thánh Tâm Chúa Giêsu (1925). (Xin xem thêm lịch sử khai sinh hai Hội dòng này).

Năm 1930, Tòa Thánh cho phép Đức cha Allys Lý chọn thừa sai Chabanon Giáo làm giám mục phó. Vì tuổi cao sức yếu và mắt không còn nhìn thấy được, năm 1931 Đức cha Allys Lý từ nhiệm và trao quyền cai quản giáo phận cho Đức cha phó. 5 năm cuối đời, ngoài thời gian tiếp khách, Đức cha già thích ở nhà nguyện để chầu Thánh Thể, cầu nguyện và lần hạt.

Đầu tháng 4/1936, tình hình sức khỏe của Đức cha già có vẻ nguy kịch. Sau khi chủ sự Thánh lễ Truyền Dầu ngày Thứ Năm Tuần Thánh 9/4/1936, Đức cha Chabanon Giáo đã ban Bí tích Xức Dầu Bênh Nhân cho Đức cha già. Có nhiều linh mục đứng xung quang giường, Đức cha già xin lỗi các linh mục hiện diện cũng như vắng mặt, rồi miệng ngài thì thào câu: “Combien Je Vous aime tous” (Cha thương mến tất cả chúng con), đó là lời trăn trối cuối cùng của vị mục tử và cũng là câu châm ngôn giám mục của ngài: “Diligo omnes” (Tôi thương mến mọi người) mà ngài đã thực hiện trong cả cuộc đời.

Vào lúc 11g trưa ngày 23/4/1936, Đức cha già Allys Lý nhẹ nhàng trút hơi thở cuối cùng trong tay Chúa và Mẹ Maria. Thánh lễ An táng diễn ra ngày 27/4, có 5 vị giám mục, kể cả Đức cha nghĩa tử Đaminh Hồ Ngọc Cẩn đang làm giám mục Bùi Chu cũng về tham dự, chưa kể sự hiện diện của đông đảo linh mục, tu sĩ nam nữ và giáo dân từ các giáo phận, đại diện chính quyền Việt Nam và chính quyền Pháp. Sinh thời, Đức cha cố mong muốn tổ chức tang lễ của ngài cách đơn sơ, không vòng hoa, không điếu văn, không dàn chào.

Nghe tin Đức cha Allys Lý qua đời, chí sĩ Phan Bội Châu lúc bấy giờ bị giam lỏng ở Bến Ngự-Huế, là bạn của Đức cha, ông đã viết bài văn tế khóc Đức cha, bài văn tế này được đăng trong báo “Tiếng Dân” ngày 25/5/1936.

Thi hài Đức cha được an táng tại nghĩa trang linh mục ở Phủ Cam. Ngày 6-8-1986, chính quyền yêu cầu khai quật phần mộ Đức cha để di dời đi nơi khác. Tổng giáo phận Huế quyết định đưa hài cốt Ngài lên nghĩa trang Thiên Thai, nằm giữa các linh mục quá cố. Hôm 13-9-2011, một lần nữa bản quyền Tổng giáo phận Huế cho khai quật mộ phần Đức cha Allys để quy hoạch nghĩa trang và đặt Ngài tại vị trí xứng hợp với người Cha, người Anh Cả.