Tiểu sử Đức Cha Eugène Marie Joseph Allys, Đấng Sáng Lập Dòng Con Đức Mẹ Vô Nhiễm và Dòng Thánh Tâm Huế

Đức cha Eugène Marie Joseph Allys, với tên Việt Nam là Lý, sinh ngày 12 tháng 2 năm 1852 tại Giáo xứ Paimpont, thuộc giáo phận Rennes, Pháp quốc. Cha mẹ ngài sinh được 8 người con, trong đó có 1 người làm Linh mục, 1 người làm Giám mục và 1 người làm nữ tu. Cuộc đời của Đức cha Allys là một hành trình tận hiến không mệt mỏi cho việc loan báo Tin Mừng và xây dựng cộng đồng đức tin. Ngài là một nhà truyền giáo nhiệt thành, một vị giám mục có tầm nhìn xa trông rộng, và là một nhân vật có ảnh hưởng sâu sắc đến sự phát triển của Giáo phận Huế và Giáo hội Công giáo tại Việt Nam vào đầu thế kỷ XX.         

Bước chân vào con đường tu trì, mặc dù sinh ra trong một gia đình khó khăn về vật chất, nhưng cậu bé Eugène Marie Joseph Allys lại được thừa hưởng lòng đạo đức tuyệt vời từ cha mẹ mình. vì thế, cậu luôn ao ước được dâng hiến cuộc đời cho thiên chúa. Thầy Eugène Marie Joseph Allys thụ phong linh mục ngày 10 tháng 10 năm 1875 tại Đại chủng viện Thừa Sai Paris (MEP) khi vừa tròn 23 tuổi.

Mang trong mình tinh thần hăng say truyền giáo và ngọn lửa nhiệt huyết của người tông đồ, chỉ hai tháng sau ngày chịu chức, ngày 16 tháng 12 năm 1875, Cha Allys lên đường đến Việt Nam, đặt chân đến Giáo phận Bắc Đàng Trong (Huế). Tại đây, ngài được giao trọng trách làm Tuyên úy Viện Dục Anh ở Kim Long, và cũng tại nơi này ngài bắt đầu những hoạt động mục vụ đầu tiên cùng với tên gọi thân thương theo tiếng việt là Cha Lý.

Từ năm 1877 đến 1880, cha Allys đảm nhận vai trò giám đốc Đại chủng viện Thợ Đúc, đồng thời là đốc công xây dựng Đại chủng viện Kim Long – một công trình quan trọng, đặt nền móng cho việc đào tạo linh mục tương lai của giáo phận. Sau những năm tháng cống hiến cho việc đào tạo, năm 1880, ngài được bổ nhiệm làm phó xứ Dương Sơn, và chỉ một năm sau, tháng 11 năm 1881, ngài trở thành chánh xứ tại đây.

Năm 1885 đánh dấu một bước ngoặt trong sự nghiệp của cha Allys khi ngài được đặt làm Tuyên úy quân đội Pháp tại Huế, cho thấy sự tín nhiệm của chính quyền đối với vai trò và uy tín của ngài. Tuy nhiên, dấu ấn sâu đậm nhất trong quãng đời mục vụ của cha Allys có lẽ là thời gian ngài làm quản xứ Phủ Cam kiêm hạt trưởng hạt Bên Thủy từ cuối năm 1885 đến năm 1908. Tại Phủ Cam, ngài đã dốc hết tâm huyết để xây dựng một ngôi thánh đường khang trang, biểu tượng cho sự phát triển của cộng đồng Công giáo nơi đây. Nhà thờ Phủ Cam do ngài khởi công xây dựng đã được khánh thành vào ngày 27 tháng 8 năm 1902 và tồn tại như một chứng tích lịch sử cho đến năm 1960.

Những đóng góp to lớn của cha Allys không chỉ giới hạn trong phạm vi giáo xứ mà còn lan tỏa ra toàn Giáo phận. Ngày 30 tháng 1 năm 1908, Tòa Thánh Vatican dưới thời Đức Giáo hoàng Piô X đã ban sắc lệnh vinh thăng cha Eugène Marie Joseph Allys lên hàng Giám mục, hiệu tòa Phacuse. Lễ tấn phong giám mục của ngài được cử hành long trọng vào ngày 24 tháng 5 năm 1908 tại chính nhà thờ Phủ Cam do ngài dày công xây dựng. Sự kiện này đánh dấu một cột mốc quan trọng, khi ngài trở thành vị giám mục Tông tòa thứ 5 của Giáo phận Huế kể từ khi giáo phận được biệt lập vào năm 1850.

Sau khi lãnh nhận chức giám mục, Đức cha Allys đã có một quyết định mang tính lịch sử khi di chuyển Tòa giám mục từ Kim Long về Phủ Cam, đồng thời nâng Giáo xứ Phủ Cam lên thành Giáo xứ Chính tòa, khẳng định vị thế trung tâm của Phủ Cam trong đời sống tôn giáo của Giáo phận. Với tầm nhìn rộng mở, Đức cha Allys đã mời nhiều dòng tu đến phục vụ tại Huế, bao gồm các dòng Camêlô, Xitô Phước Sơn, Lasan và Chúa Cứu Thế, góp phần làm phong phú đời sống thiêng liêng và các hoạt động tông đồ của Giáo phận.

Năm 1920, Đức cha Allys sáng lập Dòng Con Đức Mẹ Vô Nhiễm, một dòng tu nữ địa phương, thể hiện sự quan tâm của ngài đến việc phát triển các ơn gọi bản xứ và đáp ứng nhu cầu mục vụ tại địa phương. Sự ghi nhận những đóng góp của Đức Cha Allys không chỉ đến từ Giáo hội mà còn từ chính quyền dân sự. Ngày 14 tháng 4 năm 1921, vua Khải Định đã trao tặng ngài “Kim Khánh”, một huy chương ngoại hạng đặc biệt của triều đình, như một sự tôn vinh dành cho những nhân vật có công lao lớn. Tiếp đó, ngày 14 tháng 7 năm 1921, ông Pierre Pasquier, toàn quyền chính phủ Pháp tại Việt Nam, cũng trao tặng ngài Huy chương Chevalier de la Légion d’honneur (Bắc Đẩu Bội Tinh) của Pháp, ghi nhận những đóng góp của ngài trong lĩnh vực tôn giáo và xã hội.

Năm 1924, Đức cha Allys tiếp tục thể hiện sự quan tâm đến việc phát triển Giáo hội địa phương khi giao cho cha nghĩa tử Giuse Trần Văn Trang thành lập dòng Mến Thánh Giá Cải Cánh, mà ngày nay được biết đến với tên gọi Dòng Con Đức Mẹ Đi Viếng. Cùng năm đó, ngài đã gửi hai người Việt Nam đầu tiên là thầy Phêrô Ngô Đình Thục và thầy Phêrô Nguyễn Văn Lành sang học tại Đại học Truyền Giáo Rôma, mở ra cơ hội cho người Việt Nam được đào tạo chuyên sâu về thần học và chuẩn bị cho những vai trò lãnh đạo trong tương lai.

Năm 1925, Đức cha Allys sáng lập dòng Sư huynh Giáo giảng viên Thánh Tâm Chúa Giêsu và giao cho cha nghĩa tử Đaminh Hồ Ngọc Cẩn xây dựng và làm Bề trên tiên khởi, nhằm đáp ứng nhu cầu giáo dục và đào tạo giáo lý cho cộng đồng. Cùng năm đó, vào ngày 10 tháng 10 năm 1925, nhân dịp kỷ niệm Kim Khánh Linh Mục, ngài được triều đình Việt Nam phong tước “Đại Quan của Triều Đình” và nhận tước vị “Phụ Tá Ngai Giáo Hoàng” (Assistant au Trône) do Tòa Thánh trao tặng, những vinh dự cao quý ghi nhận những cống hiến không ngừng nghỉ của ngài.

Năm 1927, Đức cha Allys cho xuất bản Nguyệt san linh mục “Sacerdos Indosinensis”, một tờ báo có vai trò quan trọng trong việc trao đổi thông tin, phổ biến tài liệu tôn giáo và trở thành cơ quan ngôn luận của hàng giáo sĩ Việt Nam và Đông Dương. Tờ báo này đã góp phần củng cố sự hiệp nhất và nâng cao trình độ chuyên môn cho các linh mục.

Đến năm 1931, do tuổi cao và thị lực suy giảm nghiêm trọng dẫn đến mù lòa, Đức cha Allys về nghỉ hưu. Sau những năm tháng tận tụy phục vụ, ngài qua đời ngày 23 tháng 4 năm 1936, hưởng thọ 84 tuổi. Ban đầu, thi hài của ngài được an táng tại Phủ Cam, nhưng đến năm 1986, hài cốt của ngài được cải táng về Nghĩa trang Thiên Thai, Huế.

Cuộc đời và sự nghiệp của Đức Cha Eugène Marie Joseph Allys là một chứng tá hùng hồn cho tinh thần truyền giáo không mệt mỏi, lòng yêu mến Giáo hội sâu sắc và sự tận tâm phục vụ quên mình. Những đóng góp của ngài đã khắc ghi dấu ấn đậm nét trong lịch sử Giáo phận Huế nói riêng và Giáo hội Công giáo Việt Nam nói chung. Từ việc xây dựng cơ sở vật chất, đào tạo nhân sự, sáng lập các dòng tu, cho đến việc phát triển các hoạt động tông đồ và truyền thông, Đức Cha Allys đã đặt nền móng vững chắc cho sự phát triển của Giáo hội tại miền đất cố đô. Tên tuổi và những di sản quý báu của ngài vẫn sống mãi trong ký ức và lòng tri ân của cộng đồng Công giáo Huế.